Babka lancetowata, babka wąskolistna (Plantago
lanceolata L.) - gatunek byliny
należący do rodziny
babkowatych (Plantaginaceae Juss.).
Występuje w stanie dzikim
na całym obszarze klimatu
umiarkowanego: w Europie i Azji aż do Himalajów. Gatunek bardzo
zmienny, przystosowuje się do różnych warunków, został rozwleczony
po całek
kuli ziemskiej. Bardzo pospolity w Polsce, rośnie na
łąkach, trawnikach, pastwiskach, przydrożach, zboczach i polanach.
Lubi lekkie i przewiewne gleby, czarnoziemne lub
gliniasto-piaszczyste. Często spotykana jako roślina ruderalna lub
chwast w koniczynie, lucernie. W polskich Tatrach spotykana do
wysokości 1367 m n.p.m. W Polsce występuje coraz rzadziej w stanie
naturalnym, ze względu na stosowanie herbicydów.
Pod powierzchnią ziemi znajduje się krótkie kłącze. W czasie
kwitnienia
wyrastają pędy kwiatonośne osiągające wysokość do 40 cm.
Liście są długie,
równowąskie, lancetowate, u nasady zwężone w
rynienkowaty owłosiony ogonek.
Skupione są w przyziemne rozety,
które mają 3-7 równoległych nerwów. Blaszka
liściowa przeważnie
całobrzega, rzadko z nielicznymi ząbkami. Liście są o smaku
gorzkawym i ściągającym. Z rozetek liściowych wyrasta jedna lub
kilka bezlistnych
szypułek kwiatostanowych o 5 głębokich bruzdach.
Szypułka jest prosto wzniesiona
lub podnosząca się. Kwiatki są
drobne, niepozorne, białe do brunatnoróżowych, zebrane
w gęsty,
kulisty lub walcowaty, brunatny kłos. Kwiatki osadzone w suchobłoniastych przysadkach. Korona zrosłopłatkowa, ma krótką rurkę
i cztery płatki. Owoce są
gładkie, błyszczące, czerwonobrunatne
nasiona w kształcie czółenek osadzone
są po 1-2 w jajowatej torebce.
Korzenie są liczne, wiązkowe.
Liście zawierają aukubinę, substancje śluzowe, pektyny, garbniki
(ok. 6,5%), kwasy: fumarowy, benzoesowy, cynamonowy, waniliowy, sole
mineralne (w tym sole cynku i krzemionkę), flawonoidy (bajkaleina,
skutelareina).
Roślina lecznicza
Babka lancetowata jest rośliną znaną od bardzo dawna w lecznictwie.
Uważano, że musi ona być silnym środkiem na zranienia skoro nie
ginie
"nawet na uczęszczanych drogach mimo deptania przez końskie
kopyta i rozjeżdżania żelaznymi obręczami wozów". Przewija się w
lecznictwie przez wieki. W starożytności zalecano sok z babki na
ukąszenia skorpionów i węży, w średniowieczu na złamania i
opuchlizny, a także jako antidotum na miłosne czary. Medycyna ludowa
roślinę zalecała
w leczeniu chrypki, suchego, przewlekłego kaszlu,
nieżytów przewodu pokarmowego oraz dróg moczowych. Surowcem
zielarskim są liście - Folium Plantaginis (Folium Plantaginis
lanceolatae) lub cała roślina (Herba Plantaginis). Rzadziej stosuje
się korzeń lub nasiona.
Działanie: sok z babki jest lekiem śluzowym i powlekającym. Również
napary
i odwary działają przeciwzapalnie w jamie ustnej, gardle i
przewodzie pokarmowym. Działanie przeciwzapalne i niszczące bakterie
zawdzięczamy irydoidom a osłonowe związkom śluzowym. Wyciągi z babki
mają również nieznaczne właściwości wykrztuśne
i regenerujące
nabłonek. Lekko rozkurczają mięśnie gładkie dróg oddechowych.
Stosowane są przeciwko kaszlowi (także
u palaczy), chrypce, w stanach zapalnych z utrudnionym
odkrztuszaniem i zalegającą wydzieliną. W takich przypadkach należy
pić sok z babki w ilości pół łyżeczki na ćwierć szklanki ogrzanej
wody najlepiej mineralnej 3 razy dziennie lub syrop z babki
lancetowatej 4 razy dziennie po łyżeczce. Liść babki można mieszać z
innymi ziołami: w schorzeniach gardła, przy kaszlu z tymiankiem, w
nieżytach przewodu pokarmowego łączyć z bobrkiem, a w owrzodzeniu
żołądka z prawoślazem.
Odwar z babki sporządza się z 1 łyżki suszonych liści na 1 szklankę
wody
i pije 3 razy dziennie po pół szklanki pomocniczo w chorobie
wrzodowej oraz
zapaleniach żołądka i jelit. Odwar lub sok stosuje
się również zewnętrznie. Działa
on antyseptycznie, przyspiesza
gojenie się ran i regenerację naskórka. Istotne są tu takie
składniki jak związki krzemu, garbniki, sole potasu, magnezu i
cynku. Rozcieńczony sok
lub odwar stosuje się do okładów, przemywań
i irygacji. Delikatny wystudzony napar może służyć do przemywań
powiek przy zapaleniu spojówek. W przypadkach drobnych zranień
i
ukąszeń owadów można przykładać świeże, czyste (opłukane)
liście babki bezpośrednio na skórę. Na zmęczone oczy można przyłożyć
na powieki 2-3 liście zmiażdżone
lekko tłuczkiem lub 2 łyżki
suszonego ziela, zalane niewielką ilością wody.
Młode liście babki są jadalne. W wielu krajach Europy przyrządza się
je
w postaci sałatek lub gotuje jak kapustę. Wczesną wiosną radzę
wszystkim
spróbować surówki, do której oprócz babki lancetowatej
warto dodać liście mniszka
i pokrzywy. Oprócz niewątpliwych walorów
smakowych taka solidna dawka witamin
może nam pomóc uniknąć
wiosennych przeziębień i innych nękających nas w tym
okresie
dolegliwości. Suszone liście babki są również składnikiem niektórych
gatunków tytoniu fajkowego, a także herbaty. Dojrzałe nasiona
zawierają dużo tłuszczu i białka, dzięki
czemu mogą być stosowane
jako doskonały dodatek do pokarmu dla ptaków hodowlanych.
Zbierając zioła do celów spożywczych pamiętajmy o ogólnej zasadzie,
iż nie należy zrywać jakichkolwiek ziół w miejscach
zanieczyszczonych - np.
w pobliżu centrum miasta, przy zakładach
przemysłowych, w pasie wzdłuż jezdni,
w miejscach gromadzenia
odpadów itp. Rośliny rosnące na takich stanowiskach
mogą zawierać
szkodliwe dla ludzkiego zdrowia składniki np. metale ciężkie.
Surowiec zielarski: stanowią liście - Folium Plantaginis (Folium
Plantaginis lanceolatae)
lub cała roślina (Herba
Plantaginis). Rzadziej stosuje się korzeń lub nasiona.
Liść babki można mieszać z innymi ziołami: w schorzeniach
gardła,
przy kaszlu z tymiankiem, w nieżytach przewodu pokarmowego
łączyć z
bobrkiem, a w owrzodzeniu żołądka z prawoślazem.
Roślina
jadalna
Liście po umyciu i usunięciu nerwów są używane na surowo jako
sałata, do potraw
z twarogu, albo gotowane jako jarzyna lub dodatek
do zup ziołowych. Razem z
liśćmi pokrzywy i mniszka lekarskiego
stanowią składniki sałatki wiosennej.
Roślina
pastewna
Posiada dużą wartość pokarmową jako pasza zielona. U bydła wywołuje
biegunkę.
Świeży sok z babki (1-2
łyżki dziennie)
jest bardzo skuteczny przy leczeniu raka żołądka.
|