Szczaw (Rumex) - gatunek rośliny z rodziny rdestowatych. Występuje w
całej Europie i na większości obszaru Azji, w Afryce Północnej
(Maroko) i w Australii. Rozprzestrzenił się wraz z europejskim
osadnictwem w Ameryce Południowej i Afryce. W Polsce wiele jego
gatunków znane jest na całym obszarze. Spotyka się różne odmiany
szczawiu:
SZCZAW ZWYCZAJNY
Szczaw zwyczajny, łąkowy, roślina z rodziny rdestowatych występująca
w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej. Rośnie na glebach
kwaśnych, w ogrodach, na łąkach i pastwiskach. Ma łodygę wzniesioną,
wysoką do 1 metra, liście odziomkowe na ogonkach, strzałkowate,
wydłużone, liście łodygowe krótkie, siedzące, obejmujące łodygę.
Kwiatostan na szczytach pędów, wiechowaty, z kwiatami męskimi i
żeńskimi na różnych roślinach, owocem jest drobny orzeszek. Zawiera
głównie; kwas szczawiowy, szczawiany, witaminę C i glikozydy.
SZCZAW
LANCETOWATY
W Polsce rośnie na wilgotnych łąkach, w zaroślach, rowach, nad
brzegami wód. Wykształca wysoki pęd 1,50 -2 m, prosty, w górze
rozgałęziony, kanciasty i bruzdowany. Liście dolne lancetowate, na
szczycie łagodnie zwężone. U nasady liści znajduje się błoniasta
pochewka, zwana gatką, powstała przez zrośnięcie się przylistków.
Kwiaty drobne niepozorne, zielonkawe, a później czerwieniejące,
zebrane są górą w rozłożyste wiechy. Wewnętrzny okółek okwiatu ma
duże, podłużne charakterystyczne guzki.
SZCZAW
KĘDZIERZAWY
Roślina wieloletnia. Rośnie na łąkach, pastwiskach, polach.
Preferuje gleby wilgotne, głównie gliniaste i ciężkie, często
kwaśnie oraz bogate w azot. Osiąga wysokość od 50 do 100 (rzadko
150) cm. Łodyga jest naga, kanciata, często czerwono nabiegła,
pojedyncza lub rozgałęziona, bruzdkowana. Liście są silnie
kędzierzawe, wydłużone, lancetowate. Liście dolne są żywozielone, z
ogonkiem rynienkowatym i blaszką 4-8 razy dłuższą niż szeroką.
Liście łodygowe są drobniejsze, wszystkie brzegiem faliste. Kwiaty
są czerwone, zielone lub żółtoczerwone, skupione w niby okółkach i
zebrane w dużą, gęstą wiechę. Działki okwiatu są sercowate,
zaostrzone lub zaokrąglone. Wewnętrzne listki okwiatu są prawie
całobrzegie i posiadają duże guzki. Owoc to trójgraniasty,
połyskujący, gładki, rudy lub czerwonobrunatny orzeszek. Korzenie są
palowe, wrzecionowate, żółtoczerwone lub czerwone, mają liczne
korzenie boczne. Szczaw kędzierzawy jest wiatropylny; kwitnie od
czerwca do sierpnia.
SZCZAW
TĘPOLISTNY
Rośnie w lasach, na łąkach, pastwiskach, ugorach i nieużytkach.
Preferuje gleby próchnicze, gliniaste, wilgotne. Osiąga wysokość od
50 do 120 cm. Łodyga jest prosta, wzniesiona, naga, rozgałęziona,
bruzdowana, czerwono nabiegła; odgałęzienia są proste, wzniesione i
niesplątane. Liście dolne są długoogonkowe, podłużnie jajowate lub
jajowato sercowate, w nasadzie zaokrąglone, na końcu tępe, a górne
są lancetowate i lekko zaostrzone. Kwiaty zebrane są w luźne,
żółtawo czerwone grona. Kwiaty są na krótkich szypułkach i wsparte
na lancetowatych listkach. Wewnętrzne listki okwiatu mają długość są
tępe, podługowato trójkątne i w nasadzie posiadają kilka
niewyraźnych ząbków. Owoc to trójgraniasty, zaostrzony, lekko
połyskujący, czerwony lub szarobrunatny orzeszek. Nasiona są
jasnokremowe i trójkątne w przekroju. Szczaw tępolistny kwitnie od
czerwca do sierpnia.
Ich wspólna nazwa - kobylaki, dostarczają tej samej wartości surowca
leczniczego co szczaw zwyczajny, hodowany w ogrodzie.
Szczaw którego listki są używane do zup, sosów to Rumex acetosa -
jego korzeni nie stosuje się w lecznictwie.
Liście tego gatunku zawierają dużo kwasu szczawiowego, wiążącego
łatwo wapń z pożywienia. Mają jednak pewne znaczenie dietetyczne, ze
względu na wysoką zawartość łatwo przyswajalnego żelaza, obecność
karotenu i witaminy C.
KORZENIE
SZCZAWIU
Surowiec leczniczy stanowią korzenie szczawiu lancetowatego.
Wykopuje się je jesienią lub wczesną wiosną i suszy.
Korzenie szczawiu lancetowatego i innych kobylaków zawierają związki
garbnikowe, pochodne antrachinonowi (min emodyna, kwas chryzofanowy),
organiczne połączenia żelaza, cukry, kwasy organiczne (kawowy),
znaczne ilości szczawianu wapnia. Liście zawierają flawonoidy,
karoten i witaminę C.
ZASTOSOWANIE
W LECZNICTWIE DOMOWYM
Korzeń szczawiu stosowany jest w zatruciach pokarmowych, biegunkach
infekcyjnych, nadmiernej fermentacji, wzdęciach, także w
niedokrwistości, utracie krwi. W medycynie ludowej sproszkowanego
korzenia używa się jako zasypki na powierzchniowe rany i
owrzodzenia.
Odwar. ½ łyżki korzenia
szczawiu zalać szklanką wody, gotować 5 minut, odstawić na 10 minut
, odcedzić. Pić 2 -3 razy dziennie po 1/3 szklanki odwaru przy
biegunkach.
Odwar. ½ łyżki korzenia
szczawiu zalać 2 szklankami wody, gotować 5 minut, trzymać pod
przykryciem 10 minut, odcedzić. Pić 2 -3 razy dziennie po ½ szklanki
odwaru, przy niedokrwistości. Działanie przeciwanemiczne mają
jedynie wodne wyciągi z surowca, gdyż w alkoholu kompleks białka z
żelazem nie jest rozpuszczalny. Odwar ze szczawiu może służyć do
okładów, przemywania i płukania skóry.
ZASTOSOWANIE
LECZNICZE ZA POMOCĄ SZCZAWIU DAWNIEJ
Szczaw był stosowany szeroko w lecznictwie od starożytności, przez
średniowiecze, renesans i w XIX wieku. Opisany przez Hipokratesa,
Lonicerus’a, Matthiolus’a i Bock’a. Zalecali szczaw przy zapaleniu
dziąseł, przy bolesnym ząbkowaniu, wrzodach, zaburzeniach w
wydzielaniu żółci i zaparciach. W medycynie ludowej szczaw był
wykorzystywany jako środek przeciwko szkorbutowi, czerwonce,
zastojom żółci, osłabieniu, anemii, blednicy młodych dziewcząt.
Stosowano go również w leczeniu artretyzmu, chorób pasożytniczych,
przewlekłych wyprysków (egzema), żółtaczki, astmy, obstrukcji
(zaparcia). W homeopatii szczaw służy do leczenia grypy, astmy,
chronicznego kataru nosa, zapalenia gardła, gruźlicy i zapalenia
krtani oraz oskrzeli. Antrachinony wzbudzają perystaltykę jelit.
Jak podaje Madaus i Roeske, doświadczalnie Gilbert i Lereboullet
wykazali możliwość podniesienia zawartości żelaza w szczawiu nawet
do 3% (w kontrolowanych uprawach) co było wykorzystane do
sporządzania środków leczących niedokrwistość. Obecnie szczaw jest
szeroko polecany w ziołolecznictwie zagranicznym. Opracowano szereg
preparatów zalecanych w leczeniu chorób skóry, alergii i łuszczycy.
Szeroko jest polecany w fitoterapii chorób autoimmunologicznych.
Największe znaczenie ma Rumex crispus L.
ZNACZENIE
DZIŚ
Liście zawierają kwas szczawiowy są jadalne i używane w kuchni do
przyrządzania zup, sosów oraz sałatek. Z liści szczawiu robi się
herbatkę, która pomaga przy dolegliwościach wątroby i nerek. Naparem
płucze się również owrzodzoną jamę ustną, przemywa czyraki i trudno
gojące zranienia.
Do końca XIX w. szczaw lancetowaty był lekiem farmakopealnym w USA.
Wskazywano, że korzenie kobylaka wykazują działanie ściągające, przeciwbakteryjne,
żółciopędne, przeciwbiegunkowe, pobudzające procesy trawienia i
wydalania. Korzeń kobylaka stosowany jest w lecznictwie jako lek
przeciwbiegunkowy, żółciopędny, w zaburzeniach trawienia. Zawarte w
nim antrachinony działają przeczyszczająco na jelita, a obecne
taniny powodują, że działanie jest łagodne. Stosuje się go też przy
zaparciach. Uważany jest też za środek „czyszczący krew”.
Zewnętrznie odwary z kobylaka stosowane są do okładów na trudno
gojące się rany oraz w chorobach skórnych, jak trądzik, owrzodzenia,
także w leczeniu przewlekłych schorzeń skóry, m.in. w łuszczycy oraz
do irygacji przy upławach. Można go stosować przy niedokrwistości,
bo posiada dużo łatwo przyswajalnych związków żelaza.
W
medycynie chińskiej zaleca się go stosować w skurczach
żołądka, czyrakach, grzybicy, a także jako środek regulujący
wypróżnienia.
Jest wykorzystywany jako lek
homeopatyczny, służy do odtruwania organizmu, szczególnie
wiosną.
WŁAŚCIWOŚCI TOKSYKOLOGICZNE
Szczaw nadużywany i przedawkowany staje się niebezpieczny. Przede
wszystkim szczawiany mogą odkładać się w nerkach i pęcherzu moczowym
sprzyjając powstawaniu kamicy moczowej (szczawian wapnia). Zbytnie
absorbowanie wapnia przez związki szczawianowe może spowodować
odwapnienie kości i zaburzenia kurczliwości mięśni (hipokalcemia).
Nadmierne ilości antrachinonów i szczawianów wywołują ostrą,
długotrwałą biegunkę, zaburzenia wodno-elektrolitowe i
kwasowo-zasadowe organizmu. Szczególne nadużywanie szczawiu wywołuje
zgon. Dawka śmiertelna kwasu szczawiowego czystego wynosi od 5 do 15
g.
Objawy zatrucia szczawiem i kwasem szczawiowym: niepokój, zwolnienie
tętna, biegunka, wymioty, gorączka, drgawki, szczękościsk,
początkowo częstomocz, potem parcie na mocz, zatrzymanie moczu,
obrzęk, wysięki okołonaczyniowe, krwawe wybroczyny, krwotoki
wewnętrzne, krwiomocz, krwawa biegunka i wymioty z krwią.
Ratowanie zatrutego: doustnie podanie wody wapiennej z mlekiem;
pozajelitowe podawanie chlorku sodu, wapnia i glukozy.
Szczaw bogaty w witaminę C, niacynę ryboflawiny, zawiera grupę
związków o nazwie flawonoidy, które nie tylko dają mu czerwoną
barwę, ale są używane za silny antydoksydant, który uwalnia organizm
od wolnych rodników, które mogą prowadzić do śmiertelnych chorób,
jeśli nie są usuwane z organizmu.
Flawonoidy są intensywnymi przeciwutleniaczami, których obecność
pomaga zachować równowagę systemowi antyoksydacyjnemu skóry.
Właściwość ta pozwala utrzymać skórę w znakomitej kondycji,
opóźniając skutecznie postępowanie procesów jej starzenia. Skóra, na
którą stosuje się środki z udziałem wyciągu ze szczawiu prezentuje
się świeżo i zdrowo, a przy tym odznacza się gładkością i
jędrnością.
Szczaw blokuje również wydzielanie tyrozynazy, co zapobiega
powstawaniu przebarwień, a nadto działa wybielająco.
SZCZAW I
KOMÓRKI NOWOTWOROWE
Uważa się, że flawonoidy występujące w szczawiu niszczą komórki
nowotworowe i przyczyniają się do wzmocnienia systemu
odpornościowego w organizmie. Ostatnie badania przeprowadzone przez
Northern Caribbean University, Jamajka ujawniły, że szczaw może
zabić niektóre rodzaje komórek nowotworowych. Dr. Julia Penrod i
Patrice Gordon z Uniwersytetu Caribbean oddziaływały wyciągami z
czosnku i szczawiu na komórki nowotworowe, głównie raka płuc i
wątroby. Zaobserwowały, że spadła gwałtownie ich witalność a
następnie dramatycznie obumierały. Skuteczniejszy okazał się wyciąg
ze szczawiu, szczególnie w raku wątroby.
Jamajka słynie z produkcji szczawiu, rocznie otrzymują około 841 ton
ze swoich upraw. Jest stosowany głównie do produkcji napojów, które
mają głęboką czerwona barwę ze względu na ilość flawonoidów
zawartych w szczawiu.
SZCZAW OWCZY
Na świecie znana jest herbatka Essiak, w skład której wchodzi owczy
szczaw, który niszczy komórki nowotworowe i leczy cukrzycę. Korzenie
owczego szczawiu są znacznie silniejsze niż liście. Herbatka Essiak
składa się: z owczego szczawiu (liście i korzenie), korzenia
łopianu, kory wiązu i rabarbaru.
Postępy w medycynie i większe zrozumienie żywienia człowieka
doprowadziły naukowców do uznania istnienia wielu substancji
występujących w roślinach, znanych jako nutraceutyki, które mogą
zwiększyć zdrowie ludzi, zapobiegają chorobom.
Nutraceutyki zapobiegają co najmniej czterem chorobom zagrażającym
życiu: rakowi, cukrzycy, chorobom serca, nadciśnienia tętniczego.
Badacze meksykańscy twierdzą, że szczaw zmniejsza poziom
trójglicerydów, co poprawia kondycję serca.
SZCZAW WODNY
Wieloletnia okazała roślina 90-175 cm wysokości. Liście odziomkowe
do 50 cm długie, prawie dwa razy dłuższe od szerokości, podługowato
jajowate z głęboko sercowatą i zaokrągloną nasadą, na brzegach
faliste. Wewnętrzne działki okwiatu bez guzków.
Rośnie przy brzegach wód stojących i płynących, w szuwarach
trzcinowych, również na łąkach.
Można go spotkać na dużych obszarach Europy. W Polsce na niżu i w
niższych położeniach górskich.
Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.
Meksykańscy naukowcy z IMSS udowodnili, że szczaw wodny znacząco
obniża poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi, ochrania serce.
Spożywany codziennie przez parę tygodni zmniejsza ryzyko chorób
serca, zatykaniu się tętnic.
Szczaw został również uznany za jego właściwości moczopędne i jako
pomoc w utracie wagi.
Prof. nauk Abigail Aquikar Contreras zaleca codziennie picie 1 litra
szczawiowej wody sporządzonej z 10 gram szczawiu, która pomoże
usunąć nałóg palenia papierosów, stres i nadmiar kalorii.
Ze szczawiu bogatego w witaminę C, niacynę, wapń, ryboflawin,
flawonoidy można przygotować herbatkę przypominającą w smaku
żurawiny. Napoje są zazwyczaj przygotowywane przez gotowanie liści
szczawiu. Możemy szczaw zagęścić i postawić na kilka godzin po
zagotowaniu w tej samej wodzie, uzyskamy bardziej stężony sok, który
można rozcieńczać według własnego uznania. Można pić na zimno i na
ciepło, można herbatkę przyprawić, np. imbirem, goździkami,
cynamonem, skórką pomarańczy, lub pić z innymi sokami. W wielu
krajach, takich jak Sudan, Egipt, Jamajka, USA, Kanada pije się
herbatki ze szczawiu.
Szczaw jest popularny w wielu innych krajach, w tym w Nigerii,
Rumunii, Rosji, Grecji, Belgi, na Węgrzech.
W sprzedaży można znaleźć herbatki z suszonego owocu szczawiu - Flor
de Jamaica (przeważnie w Ameryce i na Karaibach).
I tak szczaw rośnie nam przed nosem, ale jest dla nas najczęściej
tajemnicą i czeka na swoje odkrycie. Najczęściej rośnie na dziko i
jest pomijany przez wiele ludzi i traktowany jak chwast.
Szczaw, który widzisz w stanie dzikim jest taką samą rośliną jak
odmiana ogrodowa, tylko może okazać się gorzki. Wiosną i latem można
z niego sporządzić zupy, sosy, sałatki, omlet ze szczawiem, który
nadaje mu smak cytrynowy. Nadaje się do wszystkich potraw rybnych.
Jedząc szczaw usuwamy wiele problemów zdrowotnych.
30 Ap. 2012
Na podstawie wielu źródeł przygotowała
WIESŁAWA
|