NATURALNE LECZENIE

SZCZAW W LECZENIU

Szczaw (Rumex) - gatunek rośliny z rodziny rdestowatych. Występuje w całej Europie i na większości obszaru Azji, w Afryce Północnej (Maroko) i w Australii. Rozprzestrzenił się wraz z europejskim osadnictwem w Ameryce Południowej i Afryce. W Polsce wiele jego gatunków znane jest na całym obszarze. Spotyka się różne odmiany szczawiu:

SZCZAW ZWYCZAJNY

Szczaw zwyczajny, łąkowy, roślina z rodziny rdestowatych występująca w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej. Rośnie na glebach kwaśnych, w ogrodach, na łąkach i pastwiskach. Ma łodygę wzniesioną, wysoką do 1 metra, liście odziomkowe na ogonkach, strzałkowate, wydłużone, liście łodygowe krótkie, siedzące, obejmujące łodygę. Kwiatostan na szczytach pędów, wiechowaty, z kwiatami męskimi i żeńskimi na różnych roślinach, owocem jest drobny orzeszek. Zawiera głównie; kwas szczawiowy, szczawiany, witaminę C i glikozydy.

SZCZAW LANCETOWATY

W Polsce rośnie na wilgotnych łąkach, w zaroślach, rowach, nad brzegami wód. Wykształca wysoki pęd 1,50 -2 m, prosty, w górze rozgałęziony, kanciasty i bruzdowany. Liście dolne lancetowate, na szczycie łagodnie zwężone. U nasady liści znajduje się błoniasta pochewka, zwana gatką, powstała przez zrośnięcie się przylistków. Kwiaty drobne niepozorne, zielonkawe, a później czerwieniejące, zebrane są górą w rozłożyste wiechy. Wewnętrzny okółek okwiatu ma duże, podłużne charakterystyczne guzki.

SZCZAW KĘDZIERZAWY

Roślina wieloletnia. Rośnie na łąkach, pastwiskach, polach. Preferuje gleby wilgotne, głównie gliniaste i ciężkie, często kwaśnie oraz bogate w azot. Osiąga wysokość od 50 do 100 (rzadko 150) cm. Łodyga jest naga, kanciata, często czerwono nabiegła, pojedyncza lub rozgałęziona, bruzdkowana. Liście są silnie kędzierzawe, wydłużone, lancetowate. Liście dolne są żywozielone, z ogonkiem rynienkowatym i blaszką 4-8 razy dłuższą niż szeroką. Liście łodygowe są drobniejsze, wszystkie brzegiem faliste. Kwiaty są czerwone, zielone lub żółtoczerwone, skupione w niby okółkach i zebrane w dużą, gęstą wiechę. Działki okwiatu są sercowate, zaostrzone lub zaokrąglone. Wewnętrzne listki okwiatu są prawie całobrzegie i posiadają duże guzki. Owoc to trójgraniasty, połyskujący, gładki, rudy lub czerwonobrunatny orzeszek. Korzenie są palowe, wrzecionowate, żółtoczerwone lub czerwone, mają liczne korzenie boczne. Szczaw kędzierzawy jest wiatropylny; kwitnie od czerwca do sierpnia.

SZCZAW TĘPOLISTNY

Rośnie w lasach, na łąkach, pastwiskach, ugorach i nieużytkach. Preferuje gleby próchnicze, gliniaste, wilgotne. Osiąga wysokość od 50 do 120 cm. Łodyga jest prosta, wzniesiona, naga, rozgałęziona, bruzdowana, czerwono nabiegła; odgałęzienia są proste, wzniesione i niesplątane. Liście dolne są długoogonkowe, podłużnie jajowate lub jajowato sercowate, w nasadzie zaokrąglone, na końcu tępe, a górne są lancetowate i lekko zaostrzone. Kwiaty zebrane są w luźne, żółtawo czerwone grona. Kwiaty są na krótkich szypułkach i wsparte na lancetowatych listkach. Wewnętrzne listki okwiatu mają długość są tępe, podługowato trójkątne i w nasadzie posiadają kilka niewyraźnych ząbków. Owoc to trójgraniasty, zaostrzony, lekko połyskujący, czerwony lub szarobrunatny orzeszek. Nasiona są jasnokremowe i trójkątne w przekroju. Szczaw tępolistny kwitnie od czerwca do sierpnia.

Ich wspólna nazwa - kobylaki, dostarczają tej samej wartości surowca leczniczego co szczaw zwyczajny, hodowany w ogrodzie.

Szczaw którego listki są używane do zup, sosów to Rumex acetosa - jego korzeni nie stosuje się w lecznictwie.

Liście tego gatunku zawierają dużo kwasu szczawiowego, wiążącego łatwo wapń z pożywienia. Mają jednak pewne znaczenie dietetyczne, ze względu na wysoką zawartość łatwo przyswajalnego żelaza, obecność karotenu i witaminy C.

KORZENIE SZCZAWIU

Surowiec leczniczy stanowią korzenie szczawiu lancetowatego. Wykopuje się je jesienią lub wczesną wiosną i suszy.

Korzenie szczawiu lancetowatego i innych kobylaków zawierają związki garbnikowe, pochodne antrachinonowi (min emodyna, kwas chryzofanowy), organiczne połączenia żelaza, cukry, kwasy organiczne (kawowy), znaczne ilości szczawianu wapnia. Liście zawierają flawonoidy, karoten i witaminę C.

ZASTOSOWANIE W LECZNICTWIE DOMOWYM

Korzeń szczawiu stosowany jest w zatruciach pokarmowych, biegunkach infekcyjnych, nadmiernej fermentacji, wzdęciach, także w niedokrwistości, utracie krwi. W medycynie ludowej sproszkowanego korzenia używa się jako zasypki na powierzchniowe rany i owrzodzenia.

Odwar. ½ łyżki korzenia szczawiu zalać szklanką wody, gotować 5 minut, odstawić na 10 minut , odcedzić. Pić 2 -3 razy dziennie po 1/3 szklanki odwaru przy biegunkach.

Odwar. ½ łyżki korzenia szczawiu zalać 2 szklankami wody, gotować 5 minut, trzymać pod przykryciem 10 minut, odcedzić. Pić 2 -3 razy dziennie po ½ szklanki odwaru, przy niedokrwistości. Działanie przeciwanemiczne mają jedynie wodne wyciągi z surowca, gdyż w alkoholu kompleks białka z żelazem nie jest rozpuszczalny. Odwar ze szczawiu może służyć do okładów, przemywania i płukania skóry.

ZASTOSOWANIE LECZNICZE ZA POMOCĄ SZCZAWIU DAWNIEJ

Szczaw był stosowany szeroko w lecznictwie od starożytności, przez średniowiecze, renesans i w XIX wieku. Opisany przez Hipokratesa, Lonicerus’a, Matthiolus’a i Bock’a. Zalecali szczaw przy zapaleniu dziąseł, przy bolesnym ząbkowaniu, wrzodach, zaburzeniach w wydzielaniu żółci i zaparciach. W medycynie ludowej szczaw był wykorzystywany jako środek przeciwko szkorbutowi, czerwonce, zastojom żółci, osłabieniu, anemii, blednicy młodych dziewcząt. Stosowano go również w leczeniu artretyzmu, chorób pasożytniczych, przewlekłych wyprysków (egzema), żółtaczki, astmy, obstrukcji (zaparcia). W homeopatii szczaw służy do leczenia grypy, astmy, chronicznego kataru nosa, zapalenia gardła, gruźlicy i zapalenia krtani oraz oskrzeli. Antrachinony wzbudzają perystaltykę jelit.

Jak podaje Madaus i Roeske, doświadczalnie Gilbert i Lereboullet wykazali możliwość podniesienia zawartości żelaza w szczawiu nawet do 3% (w kontrolowanych uprawach) co było wykorzystane do sporządzania środków leczących niedokrwistość. Obecnie szczaw jest szeroko polecany w ziołolecznictwie zagranicznym. Opracowano szereg preparatów zalecanych w leczeniu chorób skóry, alergii i łuszczycy. Szeroko jest polecany w fitoterapii chorób autoimmunologicznych. Największe znaczenie ma Rumex crispus L.

ZNACZENIE DZIŚ

Liście zawierają kwas szczawiowy są jadalne i używane w kuchni do przyrządzania zup, sosów oraz sałatek. Z liści szczawiu robi się herbatkę, która pomaga przy dolegliwościach wątroby i nerek. Naparem płucze się również owrzodzoną jamę ustną, przemywa czyraki i trudno gojące zranienia.

Do końca XIX w. szczaw lancetowaty był lekiem farmakopealnym w USA. Wskazywano, że korzenie kobylaka wykazują działanie ściągające, przeciwbakteryjne, żółciopędne, przeciwbiegunkowe, pobudzające procesy trawienia i wydalania. Korzeń kobylaka stosowany jest w lecznictwie jako lek przeciwbiegunkowy, żółciopędny, w zaburzeniach trawienia. Zawarte w nim antrachinony działają przeczyszczająco na jelita, a obecne taniny powodują, że działanie jest łagodne. Stosuje się go też przy zaparciach. Uważany jest też za środek „czyszczący krew”. Zewnętrznie odwary z kobylaka stosowane są do okładów na trudno gojące się rany oraz w chorobach skórnych, jak trądzik, owrzodzenia, także w leczeniu przewlekłych schorzeń skóry, m.in. w łuszczycy oraz do irygacji przy upławach. Można go stosować przy niedokrwistości, bo posiada dużo łatwo przyswajalnych związków żelaza.

W medycynie chińskiej zaleca się go stosować w skurczach żołądka, czyrakach, grzybicy, a także jako środek regulujący wypróżnienia. Jest wykorzystywany jako lek homeopatyczny, służy do odtruwania organizmu, szczególnie wiosną.

WŁAŚCIWOŚCI TOKSYKOLOGICZNE

Szczaw nadużywany i przedawkowany staje się niebezpieczny. Przede wszystkim szczawiany mogą odkładać się w nerkach i pęcherzu moczowym sprzyjając powstawaniu kamicy moczowej (szczawian wapnia). Zbytnie absorbowanie wapnia przez związki szczawianowe może spowodować odwapnienie kości i zaburzenia kurczliwości mięśni (hipokalcemia). Nadmierne ilości antrachinonów i szczawianów wywołują ostrą, długotrwałą biegunkę, zaburzenia wodno-elektrolitowe i kwasowo-zasadowe organizmu. Szczególne nadużywanie szczawiu wywołuje zgon. Dawka śmiertelna kwasu szczawiowego czystego wynosi od 5 do 15 g.

Objawy zatrucia szczawiem i kwasem szczawiowym: niepokój, zwolnienie tętna, biegunka, wymioty, gorączka, drgawki, szczękościsk, początkowo częstomocz, potem parcie na mocz, zatrzymanie moczu, obrzęk, wysięki okołonaczyniowe, krwawe wybroczyny, krwotoki wewnętrzne, krwiomocz, krwawa biegunka i wymioty z krwią.

Ratowanie zatrutego: doustnie podanie wody wapiennej z mlekiem; pozajelitowe podawanie chlorku sodu, wapnia i glukozy.

Szczaw bogaty w witaminę C, niacynę ryboflawiny, zawiera grupę związków o nazwie flawonoidy, które nie tylko dają mu czerwoną barwę, ale są używane za silny antydoksydant, który uwalnia organizm od wolnych rodników, które mogą prowadzić do śmiertelnych chorób, jeśli nie są usuwane z organizmu.

Flawonoidy są intensywnymi przeciwutleniaczami, których obecność pomaga zachować równowagę systemowi antyoksydacyjnemu skóry. Właściwość ta pozwala utrzymać skórę w znakomitej kondycji, opóźniając skutecznie postępowanie procesów jej starzenia. Skóra, na którą stosuje się środki z udziałem wyciągu ze szczawiu prezentuje się świeżo i zdrowo, a przy tym odznacza się gładkością i jędrnością.

Szczaw blokuje również wydzielanie tyrozynazy, co zapobiega powstawaniu przebarwień, a nadto działa wybielająco.

SZCZAW I KOMÓRKI NOWOTWOROWE

Uważa się, że flawonoidy występujące w szczawiu niszczą komórki nowotworowe i przyczyniają się do wzmocnienia systemu odpornościowego w organizmie. Ostatnie badania przeprowadzone przez Northern Caribbean University, Jamajka ujawniły, że szczaw może zabić niektóre rodzaje komórek nowotworowych. Dr. Julia Penrod i Patrice Gordon z Uniwersytetu Caribbean oddziaływały wyciągami z czosnku i szczawiu na komórki nowotworowe, głównie raka płuc i wątroby. Zaobserwowały, że spadła gwałtownie ich witalność a następnie dramatycznie obumierały. Skuteczniejszy okazał się wyciąg ze szczawiu, szczególnie w raku wątroby.

Jamajka słynie z produkcji szczawiu, rocznie otrzymują około 841 ton ze swoich upraw. Jest stosowany głównie do produkcji napojów, które mają głęboką czerwona barwę ze względu na ilość flawonoidów zawartych w szczawiu.

SZCZAW OWCZY

Na świecie znana jest herbatka Essiak, w skład której wchodzi owczy szczaw, który niszczy komórki nowotworowe i leczy cukrzycę. Korzenie owczego szczawiu są znacznie silniejsze niż liście. Herbatka Essiak składa się: z owczego szczawiu (liście i korzenie), korzenia łopianu, kory wiązu i rabarbaru.

Postępy w medycynie i większe zrozumienie żywienia człowieka doprowadziły naukowców do uznania istnienia wielu substancji występujących w roślinach, znanych jako nutraceutyki, które mogą zwiększyć zdrowie ludzi, zapobiegają chorobom.

Nutraceutyki zapobiegają co najmniej czterem chorobom zagrażającym życiu: rakowi, cukrzycy, chorobom serca, nadciśnienia tętniczego. Badacze meksykańscy twierdzą, że szczaw zmniejsza poziom trójglicerydów, co poprawia kondycję serca.

SZCZAW WODNY

Wieloletnia okazała roślina 90-175 cm wysokości. Liście odziomkowe do 50 cm długie, prawie dwa razy dłuższe od szerokości, podługowato jajowate z głęboko sercowatą i zaokrągloną nasadą, na brzegach faliste. Wewnętrzne działki okwiatu bez guzków.

Rośnie przy brzegach wód stojących i płynących, w szuwarach trzcinowych, również na łąkach. Można go spotkać na dużych obszarach Europy. W Polsce na niżu i w niższych położeniach górskich. Okres kwitnienia: od czerwca do sierpnia.

Meksykańscy naukowcy z IMSS udowodnili, że szczaw wodny znacząco obniża poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi, ochrania serce. Spożywany codziennie przez parę tygodni zmniejsza ryzyko chorób serca, zatykaniu się tętnic.

Szczaw został również uznany za jego właściwości moczopędne i jako pomoc w utracie wagi.

Prof. nauk Abigail Aquikar Contreras zaleca codziennie picie 1 litra szczawiowej wody sporządzonej z 10 gram szczawiu, która pomoże usunąć nałóg palenia papierosów, stres i nadmiar kalorii.

Ze szczawiu bogatego w witaminę C, niacynę, wapń, ryboflawin, flawonoidy można przygotować herbatkę przypominającą w smaku żurawiny. Napoje są zazwyczaj przygotowywane przez gotowanie liści szczawiu. Możemy szczaw zagęścić i postawić na kilka godzin po zagotowaniu w tej samej wodzie, uzyskamy bardziej stężony sok, który można rozcieńczać według własnego uznania. Można pić na zimno i na ciepło, można herbatkę przyprawić, np. imbirem, goździkami, cynamonem, skórką pomarańczy, lub pić z innymi sokami. W wielu krajach, takich jak Sudan, Egipt, Jamajka, USA, Kanada pije się herbatki ze szczawiu.

Szczaw jest popularny w wielu innych krajach, w tym w Nigerii, Rumunii, Rosji, Grecji, Belgi, na Węgrzech.

W sprzedaży można znaleźć herbatki z suszonego owocu szczawiu - Flor de Jamaica (przeważnie w Ameryce i na Karaibach).

I tak szczaw rośnie nam przed nosem, ale jest dla nas najczęściej tajemnicą i czeka na swoje odkrycie. Najczęściej rośnie na dziko i jest pomijany przez wiele ludzi i traktowany jak chwast.

Szczaw, który widzisz w stanie dzikim jest taką samą rośliną jak odmiana ogrodowa, tylko może okazać się gorzki. Wiosną i latem można z niego sporządzić zupy, sosy, sałatki, omlet ze szczawiem, który nadaje mu smak cytrynowy. Nadaje się do wszystkich potraw rybnych. Jedząc szczaw usuwamy wiele problemów zdrowotnych.

30 Ap. 2012

Na podstawie wielu źródeł przygotowała
WIESŁAWA